En galego, moitas palabras cotiás agochan unha variedade de matices e interpretacións locais. Este é o caso do verbo cheirar. Empregado para falar do sentido do olfacto, o termo pode evocar tanto perfumes coma pestes, dependendo da comarca e do contexto lingüístico. Os datos recollidos no Atlas Lingüístico do Galego (ALGa), elaborado polo Instituto da Lingua Galega (ILG), ofrecen unha radiografía precisa da súa distribución xeográfica e dos seus usos reais.
Segundo este estudo, cheirar é a forma máis estendida para referirse ao feito de ulir mal. Está presente na maior parte do territorio galego, onde frases como “Como cheira!” teñen connotacións negativas e equivalen a dicir “Como apesta!”. Neses casos, o verbo, sen adverbios que modifiquen o sentido, implícita un cheiro desagradable.
Porén, existen zonas onde esta ambigüidade se resolve mediante adverbios, empregando expresións como cheirar mal ou cheirar ben para marcar a diferenza entre olores agradables e nauseabundos. Exemplos disto atopámolos en localidades como Santiago de Compostela, Betanzos, Val do Dubra, Cambados ou Bueu, entre outras. Neses lugares, o verbo cheirar por si só non é suficiente para transmitir o matiz, e precísase do contexto ou dun complemento que clarifique o sentido.
Noutros puntos do país, a palabra feder suplanta directamente a cheirar cando se trata de falar de malos olores. Esta forma está especialmente presente na provincia de Ourense e boa parte da de Pontevedra, e apenas se rexistra en Lugo, onde aparece só, segundo os mapas do Atlas, no municipio de Ribadeo. Este uso parece delimitar unha fronteira dialectal clara entre o oeste e o interior oriental galego, e revela unha riqueza léxica que se mantén viva a nivel local.
Un caso curioso e illado é o de A Estrada, onde aparece recollida no Atlas a expresión “cheirar que tumba”, que acentúa o ton hiperbólico para referirse a un cheiro extremadamente forte e desagradable.
As diferenzas semánticas non se limitan á xeografía: tamén existen diferenzas perceptivas entre os propios falantes. Para algunhas persoas, cheirar é simplemente o acto de ulir, sen necesidade de ser cualificado como bo ou malo. Para outras, en cambio, o verbo vai sempre asociado ao cheiro malo, sendo preciso dicir cheirar ben cando se quere expresar o contrario. Neste sentido, cheirar opera como un verbo cargado de polisemia social e afectiva.
A tradición oral e literaria galega recolle tamén fórmulas como cheira que arrecende (para ulir ben) e cheira que confunde (para ulir mal), expresións que reafirman que o verbo reclama con frecuencia compañía contextual para non inducir a confusión.
