O Consello da Cultura Galega reuniu recentemente especialistas do ámbito xurídico, académico e administrativo para afondar nun dos grandes temas pendentes da normalización lingüística: o papel do galego na xustiza e nos servizos públicos. A sesión, integrada no Fórum País coa súa Lingua, procurou ir máis alá do diagnóstico e centrouse na formulación de propostas viables que poidan ser implementadas sen necesidade de reformas legais complexas.
A coordinadora da xornada, a profesora Alba Nogueira, subliñou xa na apertura do acto o obxectivo do encontro: pensar en clave propositiva, con medidas que poidan entrar en vigor de inmediato, sen agardar cambios lexislativos. O punto de partida é claro: existen xa suficientes informes e estatísticas que amosan o retroceso da lingua galega na administración. Agora, o que toca é actuar.
A diagnose: moita teoría, pouca práctica
O catedrático da Universidade da Coruña Carlos Amoedo foi o primeiro en intervir cunha análise do marco legal vixente. Afirmou que a Lei de Normalización Lingüística de 1983 e a Lei de 1988 sobre o uso do galego nas entidades locais, aínda que foron fundamentais na súa época, resultan hoxe obsoletas e insuficientes. Segundo Amoedo, estas leis recoñecen dereitos individuais pero deixan unha excesiva marxe de discrecionalidade ao poder executivo, sen establecer mecanismos obrigatorios de aplicación, financiamento ou avaliación.
Esta falta de concreción fixo que, durante décadas, a política lingüística galega fose máis simbólica que efectiva, permitindo que os avances dependesen máis das vontades políticas que dun marco normativo vinculante. En contraste coas políticas lingüísticas vasca e catalá, a galega carece dunha planificación legal robusta e dun seguimento sistemático e orzamentado.
A xustiza, epicentro da exclusión
Luis Villares, maxistrado do Tribunal Superior de Xustiza de Galicia, achegou unha visión dende dentro da maquinaria xudicial. Nunha intervención que adoptou a estrutura dun fallo xudicial, afirmou con contundencia que “a lingua galega está condenada á extinción na Administración de Xustiza”. Baseouse en datos do CENDOJ: das máis de 110.000 resolucións xudiciais rexistradas en Galicia nos últimos cinco anos, só un 3,79 % están redactadas en galego.
Segundo Villares, as barreiras materiais e estruturais impiden a práctica efectiva da cooficialidade. As aplicacións informáticas da xustiza (como Minerva ou a futura Atenea) non permiten a tramitación íntegra en galego. Non existen bases de datos xurídicas estatais traducidas, nin se facilita a formación técnica en lingua galega aos operadores xurídicos. Tampouco hai unidades de normalización nos xulgados, nin campañas informativas que lles recorden aos cidadáns os seus dereitos lingüísticos.
Villares destacou ademais un fenómeno de diglosia interiorizado: mesmo quen fala galego habitualmente opta polo castelán nos xulgados por medo a dilacións, incomprensión ou menor calidade no servizo. E denunciou que esta situación non responde á oposición activa do persoal xurídico, senón á inercia, á ausencia de medios e ao abandono institucional.
Un catálogo de propostas posibles
Lonxe de quedar na denuncia, a xornada deixou unha chea de propostas. Villares enumerou ata doce medidas concretas para avanzar cara á cooficialidade real na xustiza. Entre elas:
- Galeguizar as aplicacións informáticas e garantir que sexan realmente bilingües.
- Crear equipos de normalización lingüística en cada provincia, con capacidade para acompañar oficinas xudiciais que queiran comezar a traballar en galego.
- Formar e empoderar os letrados da administración de xustiza como garantes da cooficialidade.
- Reforzar a formación en galego na Escola Galega de Administración Pública (EGAP) e noutras escolas da administración.
- Asinar convenios co BOE para traducir ao galego a lexislación estatal máis usada.
- Incorporar intelixencia artificial para facilitar traducións e adaptacións de textos.
- Colocar sinalización nos edificios xudiciais cos dereitos lingüísticos da cidadanía.
Villares subliñou que moitas destas medidas son viables economicamente e que mesmo a aplicación parcial delas podería ter un impacto significativo.
O papel das universidades: formar en galego
Cristina López, vicerreitora da Universidade da Coruña, puxo o foco na responsabilidade da educación superior. Lembrou que as universidades forman os futuros profesionais da administración e da xustiza e que, polo tanto, deben ser espazos de uso e prestixio da lingua galega. Pero os datos revelan unha realidade preocupante: na USC, por exemplo, só arredor do 25 % das materias son impartidas en galego, porcentaxe que cae a menos do 5 % en titulacións como Medicina.
López denunciou tamén que a chamada internacionalización das universidades —entendida como promoción do inglés e do castelán para o alumnado Erasmus ou latinoamericano— supuxo, de facto, un retroceso para o galego. E alertou de que o apoio ás universidades privadas por parte da Xunta podería agravar esta tendencia.
En todo caso, lembrou que a nova Lei Orgánica do Sistema Universitario (LOSU) inclúe unha obriga explícita de fomentar e facilitar o uso das linguas cooficiais. Isto debera traducirse en políticas activas e dotación orzamentaria, tanto dende as universidades como dende a administración autonómica.
Un cambio de paradigma
O pano de fondo de toda a xornada foi a idea de que garantir dereitos lingüísticos non pode depender da militancia individual nin do heroísmo persoal. Así tamén o sinalou Villares: “A cidadanía non vai á Administración a exercer a súa liberdade lingüística; vai que lle garantan a súa liberdade lingüística”. Polo tanto, a responsabilidade recae nas institucións.
A sesión rematou cunha chamada clara á acción. O Consello da Cultura Galega comprometeuse a recoller todas as propostas nun informe final e a mantelas vivas no debate público. Porque, como lembrou a organización na apertura, xa non chega con saber cal é o problema: o que cómpre agora é poñerlle solución.
Nunha sociedade democrática e plurilingüe, o galego non pode ser unha excepción na xustiza nin na administración. A sentenza sobre a súa supervivencia aínda está por escribir. E depende, en boa parte, da vontade política e institucional de que deixe de ser unha lingua tolerada para ser unha lingua plenamente exercida.
