A ortiga é unha desas plantas que todos recoñecemos polo seu característico picor ao contacto coa pel. O que moitos descoñecen é que detrás desa fama de “herba mala” agocha un mundo de curiosidades, propiedades medicinais e unha riqueza dialectal que reflicte a diversidade lingüística da lingua galega.
Unha planta e varios nomes
Se percorremos o territorio de fala galega, descubriremos que a ortiga recibe nomes distintos dependendo da zona. Na maior parte do territorio coñécese como ortiga, pero se baixamos cara as Rías Baixas, escoitaremos estruga. Nalgúns concellos de Ferrolterra, como Pontedeume, Monfero ou Irixoa, algunhas persoas chámana sampedra, mentres que en Asturias aínda se conserva o nome herba del cego.
Moito máis ca un picor incómodo
Malia que a súa fama vén dada polos seus pelos urticantes, que conteñen unha mestura de ácido fórmico, histamina e outras substancias irritantes, a ortiga é moito máis que unha simple molestia no campo. A ciencia confirmou o seu valor medicinal, empregándose tradicionalmente para tratar problemas circulatorios, anemia e afeccións da pel. As follas novas, unha vez cocidas para eliminar a súa toxicidade, son utilizadas en sopas e infusións. Ata hai quen di que o contacto coas ortigas pode mellorar a circulación, aínda que poucos se atreven a probar esta teoría na práctica.
Onde atopala?
A ortiga é unha supervivente nata. Adáptase con facilidade e atópase en multitude de hábitats: beiras de camiños, regatos, hortas, muros e mesmo en terreos baldíos onde outras plantas teñen dificultades para medrar. A clave está nos solos ricos en nitróxeno, algo común en lugares con presenza humana e gando. Non é de estrañar que se lle vexa preto de currais ou valados, facendo da súa capacidade de expansión todo un reto para os labregos.
En Galicia atopamos tres especies principais:
- Estruga maior (Urtica dioica): A máis común e a que alcanza maior tamaño, chegando ata 1,5 metros de altura. Os seus pelos urticantes conteñen acetilcolina, provocando unha forte reacción ao contacto coa pel.
- Estruga menor (Urtica urens): Máis pequena, duns 60 centímetros, pero cunha picada aínda máis intensa. Iso si, ten menos aplicacións terapéuticas.
- Estruga membranosa (Urtica membranacea): Outra variedade de menor tamaño, pero igualmente urticante.
Unha historia de usos sorprendentes
A ortiga foi moi máis ca unha simple planta urticante ao longo da historia. En tempos antigos, as súas fibras usábanse para fabricar tecidos resistentes, similares ao liño. Ademais, no mundo agrícola segue a empregarse como fertilizante natural e mesmo como insecticida ecolóxico, grazas ás súas propiedades beneficiosas para os cultivos.
Por se fose pouco, tamén forma parte do imaxinario popular galego. Antigamente críase que colocar ortigas na entrada das casas axudaba a afastar os malos espíritos. Tamén se dicía que fregar unha zona dorida cunha ortiga melloraba a circulación, un remedio que non todo o mundo estaba disposto a probar.