O Instituto da Lingua Galega (ILG) acaba de publicar, coa colaboración da Fundación Barrié e a Editora USC, o oitavo volume do Atlas Lingüístico Galego (ALGa), que leva por título Léxico. O ser humano (III). A obra culmina a triloxía dedicada ao léxico vencellado ao ser humano e supón un novo fito na investigación dialectolóxica galega.
Este volume, elaborado polos investigadores Rosario Álvarez, Francisco Dubert e Xulio Sousa, recolle 280 mapas dialectais que ilustran a distribución xeográfica das 3.695 variantes léxicas asociadas a 259 conceptos, organizados en ámbitos como educación, música, xogos e lecer, relixión, festas populares, seres míticos, psicoloxía humana e vestimenta.
Cada concepto inclúe un mapa coa representación xeográfica das variantes léxicas e unha páxina explicativa con notas sobre os significados, usos, matices semánticos e vixencia das formas recollidas. Así, por exemplo, para a idea de ‘tristeza causada pola nostalxia do fogar ou da familia’, documentáronse as variantes morriña, soidades e señardá, mentres que para ‘composición en verso que se canta’ destaca cántiga, presente na maior parte do territorio, fronte a cantiga, máis común no sur de Pontevedra.
O novo tomo insírese no proxecto ALGa, que naceu nos anos setenta co propósito de estudar a variación xeolingüística do galego rural. A base do traballo son as enquisas realizadas entre 1974 e 1977 en 167 localidades galegofalantes polos investigadores Rosario Álvarez, Francisco Fernández Rei e Manuel González González.
A publicación do volume conta co apoio económico da Consellería de Cultura, Lingua e Xuventude e da Fundación Barrié, entidade que leva décadas apoiando o ILG e financiando toda a serie do Atlas. Desde o ano 1990, a Fundación Barrié publicou os volumes anteriores, dedicados a aspectos como a morfoloxía verbal e non verbal, a fonética ou diversos campos do léxico: tempo atmosférico, a terra e as plantas ou o ser humano en diferentes dimensións.
Con este VIII volume, péchase a serie centrada no ser humano, iniciada en 2006 co volume V (O ser humano) e continuada en 2021 co volume VII (O ser humano II).
Un proxecto con medio século de historia
A publicación enmárcase na Biblioteca Filolóxica Galega, iniciativa que xurdiu nos anos noventa para difundir os avances da investigación lingüística galega e da que forma parte destacada o ALGa. O seu impulso inicial remóntase ao 25 de setembro de 1968, cando o profesor Constantino García propuxo á Fundación Barrié a creación dun centro que centralizase os estudos dialectolóxicos do galego. A proposta foi acollida con entusiasmo e materializouse en 1971 coa creación do ILG, entidade que desde entón desenvolveu unha actividade constante nos campos da lingüística, filoloxía e tecnoloxía lingüística.
Ademais do ALGa, o ILG tivo un papel clave na codificación normativa da lingua galega moderna, participando na elaboración das normas ortográficas, gramaticais, léxicas e fonéticas vixentes.
A publicación de Léxico. O ser humano (III) non só representa un avance no coñecemento da variedade lingüística do galego tradicional, senón que tamén supón un testemuño histórico dunha fala viva, documentada nun momento previo á aceleración dos procesos de homoxeneización lingüística.
O novo volume está xa dispoñible a través da Editora USC e da Fundación Barrié, e súmase a unha colección de referencia para o estudo e a valorización do patrimonio lingüístico galego.
